BAŞLICA EDEBİ AKIMLAR
Safiye AKDENİZ
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:1
|
XVI. YÜZYIL
“P L E İ A D E” O K U L U
|
|
|
Yedi şair tarafından kurulmuş bir şiir akımıdır. Adları, yedili bir yıldız kümesinden alınmadır.
|
|
TARİH (yaklaşık)
|
1549-1560
|
|
|
KURALLARI ve NİTELİKLERİ :
|
· Fransız dilinde Yunan ve Latin şiiriyle yarışabilecek güçlü bir şiir yaratma
· Antik döneme ve İtalya’ya (özellikle Petrarque’a) büyük bir hayranlık
· Güzellik idealine bağlanmış şairler
|
|
|
BAŞLICA TEMLER:
|
*Lirizim
*Zamanın geçiciliği
*Aşk duyguları, Mitoloji
|
|
|
BAŞLICA TÜRLER:
|
şiir
|
|
|
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler:
|
· Sone
· Eleji
· Alegori, istiare
· Teşbih
· Ritim ve ahenk
|
|
|
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ
|
Du Bellay (1522-1560)
Ronsard (1524-1585)
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR: 2
|
XVII. YÜZYIL
B A R O K O K U L
|
|
|
XVI. yüzyılın sonlarında doğmuş sanat akımıdır.
|
|
TARİH (yaklaşık)
|
1610-1660
|
|
|
KURALLARI ve NİTELİKLERİ :
|
· Dünya, bize değişik açılardan görünür ve değişir. Değişen şeyerin zevki de geçicidir, kurallara bağlanamaz.
· Kuruntular, illizyonlar ve başrkalaşım önemlidir.
· Dünya çok zaman düzensizdir ve karmaşa içindedir.
· Tuhaf ve acaip şeylere karşı derin bir ilgi.
|
|
|
BAŞLICA TEMLER:
|
*Değişkenlik, kararsızlık, istikrarsızlık
*Görünüşler
*Kuruntular, hayaller, vehimler, illizyonlar.
*Hareket
|
|
|
BAŞLICA TÜRLER:
|
Şiir, roman, Tiyatro
|
|
|
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler:
|
· Oynanma amaçlı piyesler
· Sık kullanılan söz sanatları: İstiare, alegori, teşbih, tezat.
· Ağır ifadeler
· Araştırılmış etkili anlatım teknikleri
|
|
|
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ
|
Saint-Amant (1594-1661), Th. de Viau (1590-1626), Corneille (komedi), Cyrano de Bergerac.
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:3
|
XVII. YÜZYIL
K L Â S S İ S İ Z M OKULU
|
|
|
XVII. yüzyılın ikinci yarısının yazarları tarafından yaratılan güzellik ve insanlık ideali.
|
|
TARİH (yaklaşık)
|
1660-1680
|
|
|
KURALLARI ve NİTELİKLERİ :
|
· Şahsî eserler yaratmaktan vazgeçmeksizin eski yazarları örnek aldılar.
· Tahlil, analiz düşkünlüğü.
· Yazar, bir ahlâkçıdır, ebedî bir insanlığa ulaşmak için ferdi aşma gayreti. Yüksek idealler, Evrensel gerçeklikler. Derin bir beğenilme isteği.
|
|
|
BAŞLICA TEMLER:
|
*Türlerin birbirinden ayrılması, farklılaşması
*Kurallara uyma: Üç birlik kuralı (Zaman birliği, mekan birliği, konu birliği), Gerçeğe uygunluk, Görgü kurallarına uygunluk,
*Üslupta denge, ölçü, düzen, basitlik, tabiilik.
|
|
|
BAŞLICA TÜRLER:
|
Tiyatro, şiir, Roman
|
|
|
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler:
|
· Klâsik Trajedi
· Her düzeyde komiği içine alan komedi.
· Psikolojik roman
· Fabl,
· Dinî söylev, hitâbet.
|
|
|
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ
|
Moliere (1622-1673); Racine (1639-1699); La Fontaine (1621-1695); Bossuet ( 1627-1674)
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:4
|
XVIII. YÜZYIL
AYDINLANMA DEVRİ
|
|
|
XVII. yüzyılın sonlarında ortaya çıkan fakat aydınların fikirlerini bir ansiklopedi çıkararak ortaya koymasıyla hız kazanan bir fikir akımıdır.
|
|
TARİH (yaklaşık)
|
1751-1772
|
|
|
KURALLARI ve NİTELİKLERİ :
|
· Bilimin, bilgilerin gelişmesi.
· Bilginin özgürlüğe kuvuşması ve halka yayılması.
· İnsanlığın ilerlediği görüşüne inanma.
· Aklî, rasyonel bir düşüncenin bilime ve diğer konulara uygulanması, gözleme, deneye, sorgulayıcı düşünceye öncelik verilmesi.
|
|
|
BAŞLICA TEMLER:
|
*Önyargıların tenkidi,
*Bağnazlıkla, tutuculukla, batıl inanışlarla, doğaüstü görüşlerle mücadele,
*Doğaötesini ve kilisenin doğmalarını reddetme.
*Hoşgörü ve hürriyet, mutluluk ve başarı özlemi.
|
|
|
BAŞLICA TÜRLER:
|
Deneme, Roman
|
|
|
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler:
|
· Deneme, felsefi masallar, roman, sözlük, ansiklopedi maddeleri, söylev.
· İronik, hicivli ifadeler
|
|
|
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ
|
Voltaire (1694-1778); Montesquieu (1689-1755); Rousseau (1717-1778); Diderot ( 1713-1784)
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:5
|
XIX. YÜZYIL
R O M A N T İ Z M
|
|
|
Klasisizmin zevkinden, güzellik ülküsünden ve kurallarından ayrılarak duyguya ve özgürlüğe yönelen edebî akım.
|
|
TARİH (yaklaşık)
|
1820-1850
|
|
|
KURALLARI ve NİTELİKLERİ :
|
· Hissîliğin, hassasiyetin, duyguların değer kazanması.
· Sonsuzluğa özlem, dinî duygular
· Kaçma, uzaklara gitme arzusu: Geçmiş zamanlara özlem, bilinmeyen, yabancı ülkelere özlem (Ekzotizm)
· Hüzün, ihtiras
· Ferdin, “ben”in ön plana çıkması
|
|
|
BAŞLICA TEMLER:
|
*Aşk, kişisel ıstıraplar
* Tabiat
*Lirik, dokunaklı konular
*Birinci şahıs’ın ön plana çıkması
|
|
|
BAŞLICA TÜRLER:
|
Şiir, Roman, Tiyatro
|
|
|
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler:
|
· Lirik şiir , lirik nesir
· Derin düşünceler.
· Epik bir ton, ağıt
· İstiare, alegori
· Türlerin birbirleriyle karışması
|
|
|
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ
|
Chateaubriant (1768-1848); Lamartine (1790-1869); Musset (1810-1857); V. Hugo ( 1802-1885)
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:6
|
XIX. YÜZYIL
P A R N A S S İ Z M
|
|
|
Romantizme tepki olarak doğan ve “sanat için sanat” anlayışına bağlı olan bir edebiyat akımıdır. Bir bakıma klassisizme geri dönüş hareketidir. Realizm ve natüralizmin şiire uygulanmasıdır.
|
|
TARİH (yaklaşık)
|
1850-1860
|
|
|
KURALLARI ve NİTELİKLERİ :
|
· Kişi romantikler gibi gibi hep kendisini ifade etmemelidir.
· Şiirde tasvire önem verme.
· Kusursuz, mükemmel biçim güzelliği.
· Bir edebî eserin varlık sebebi sadece güzelliktir: “Sanat için sanat”
· Parnassizm, realizm ve natüralizm gibi, pozitivizmin edebiyata yansımasıdır.
|
|
|
BAŞLICA TEMLER:
|
*Tabiatı , bir resim imiş gibi algılama.
* Ahenk, renk ve ışıltının (mücevher, vb.) peşinde olmak.
*Arkeoloji ve antikiteden esinlenme.
|
|
|
BAŞLICA TÜRLER:
|
Şiir
|
|
|
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler:
|
· Sone, Balad
· Seçkin kelimeler, doğru, mükemmel ifade,
|
|
|
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ
|
Leconte de Lisle(1818-1894); Th. Gautier(1811-1872); Hérédia (1810-1857); V. Hugo ( 1842-1905)
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:7
|
XIX. YÜZYIL
R E A L İ Z M
|
|
|
Romantizmin idealizmine ve lirizmine tepki olarak doğan sanat akımı.
|
|
TARİH (yaklaşık)
|
1830-1870
|
|
|
KURALLARI ve NİTELİKLERİ :
|
· Gerçeğin mümkün olan en sadık ifadesini elde etmek.
· Romancı bilim adamı gibi çalışmalıdır: Gözlem metodundan ve pozitivist felsefeden yararlanmalıdır.
· Romancı, çevrenin ruh üzerindeki tesirini göstermelidir.
· Dış ve iç gerçeklikler bir ve aynı şeylerdir.
|
|
|
BAŞLICA TEMLER:
|
*Bir çevrenin bir çağın geleneklerinin sergilenmesi, tarihî, politik, sosyal bağlarının gözlemlenmesi. Çevrenin, şehrin, köyün, kişi üzerindeki etkileri, sosyal sefaletler, debdebe tezadı.
* Ahenk, renk ve ışıltının (mücevher, vb.) peşinde olmak. Akeoloji ve antikiteden esinlenme.
|
|
|
BAŞLICA TÜRLER:
|
Roman
|
|
|
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler:
|
· Nesnellik, objektif olma kaygısı.
· Üçüncü şahıs ağzından anlatma, çeşitli oaylara bağlanmış entrik, geniş tasvirler, gerçekleri ifade etme gayreti.
|
|
|
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ
|
Stendhal (1783-1842); Balzac (1799-1850); Flaubert (1821-1880)
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:8
|
XIX. YÜZYIL
N A T Ü R A L İ Z M
|
|
|
Bilimlerin, deneysel tıbbın ve psikiyatrinin tesirinde doğmuş bir sanat akımıdır.
|
|
TARİH (yaklaşık)
|
1870-1890
|
|
|
KURALLARI ve NİTELİKLERİ :
|
· Aşırı bir realizm.
· Realizmde görülen belge ve tasvir merakı daha aşırı hale gelmiştir.
· Romancılar eserlerinde sosyal ve biyolojik determinizmin kişiler ve toplum üzerindeki etkilerini sergiler. Böylece roman bir deney alanı olur.
|
|
|
BAŞLICA TEMLER:
|
· Fizyolojinin insan psikolojisine tesirleri.
· Ruhî ve fizikî kusurların sergilenmesi. Soyaçekim ve çevrenin etkileri. Çalışma hayatı, şehir hayatı, makinalar, endüstri devrimi.
|
|
|
BAŞLICA TÜRLER:
|
Roman
|
|
|
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler:
|
· Birkaç nesli art arda anlatan roman dizileri.
· Çevrenin tasviri, teknik ve özel kelimelerden oluşan bir roman dili. Destanî istiareler.
|
|
|
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ
|
Zola (1840-1902); Maupassant (1850-1893); Goncourt Kardeşler
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:9
|
XIX. YÜZYIL
S E M B O L İ Z M
|
|
|
Natüralizm akımına karşı Baudelaire’in şiirinin etkisinde doğan bir şiir akımıdır.
|
|
TARİH (yaklaşık)
|
1869-1896
|
Servet-i Fünûn’un kuruluşu: 1896
|
|
KURALLARI ve NİTELİKLERİ :
|
· Bilgilerimiz, idrakimiz özneldir.
· Şair, sayıp dökmek, tasvir etmek, hikâye etmek yerine bir duyguyu yaşatmalı, zihinde uyandırmalıdır .
· Şiir sözden ziyade musikîye yakın olmalıdır.
|
|
|
BAŞLICA TEMLER:
|
· Mitoloji, ortaçağ efsâneleri, dinî hikâyeler,.
· Hissedilen dünya ile bilinmeyen dünya arasındaki ilişkiler. Şiir, gizli dünyalara ulaşmanın aracıdır.
|
|
|
BAŞLICA TÜRLER:
|
Şiir
|
|
|
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler:
|
· Mensur şiir.
· Semboller
· Ahenkli bir dil.
|
|
|
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ
|
Verlaine (1844-1896); Rimbaud (1854-1891); Mallarmé (1842-1898)
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:10
|
XX. YÜZYIL
S Ü R R E A L İ Z M
|
|
|
Apollinaire’in ve Dada hareketinin tesirinde I. Dünya Savaşı sonrasında doğmuş bir sanat hareketidir.
|
|
TARİH (yaklaşık)
|
1924-1969
|
|
|
KURALLARI ve NİTELİKLERİ :
|
· Düşüncelerin, aklın denetimi olmaksızın güzellik ve ahlâk kaygılarına düşmeden ifade edilmesi gerekir.
· Sanat özgürleşmenin ve devrimin bir aracıdır. .
· Akılcılığın reddi.
· Freud psikolojisinden yararlanma
· Sanat eseri aklın değil, tesadüfün ve otomatizmin ürünüdür.
|
|
|
BAŞLICA TEMLER:
|
· Başkaldırı,.
· Şehirlerin büyüsü, garip rastlantılar.
· Biliçsizler, rüyalar, hayâller.
|
|
|
BAŞLICA TÜRLER:
|
( Bütün Türlerde)
|
|
|
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler:
|
· Şiir, otomatik yazı, .
· Şekilli şiirler (calligrammes)
· İmaj ve fikir çağrışımları.
· Beklenmedik istiareler
|
|
|
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ
|
Breton (1896-1966); Eluard (1895-1952); Aragon(1897-1982) Desnos(1900-1945) Peret (1899-1959)
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:11
|
XX. YÜZYIL
ABSÜRD AKIMI
|
|
|
Egzistansiyalizm felsefesinden doğan bir sanat akımıdır..
|
|
TARİH (yaklaşık)
|
1938-1960
|
|
|
KURALLARI ve NİTELİKLERİ :
|
· Beşerî hayatın saçmalıklarının ifadesi, insanın “yabancı”laşması.
· Tiyatro alanında: Geleneksel tiyatro anlayışından uzaklaşma.Realist ve psikolojik tiyatronun reddedilmesi.
· Uzaklaşma.
.
|
|
|
BAŞLICA TEMLER:
|
· İnsanın yalnızlığı
· Seçme iradesi,
· Varoluş problemi
· Bilinçsizliğe yönelme
· Dilin anlamsızlığı
|
|
|
BAŞLICA TÜRLER:
|
Roman, Tiyatro
|
|
|
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler:
|
· Geleneksel yapıların (perde, sahne ...) reddedilmesi,
· Anlamsız monologlar
· Tekrarlar, uyumsuzluklar.
· Piyeslerdeki yazar açıklamalarının (didascalier) önem kazanması.
· Nesnelerin çokluğu, istilâsı.
|
|
|
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ
|
Sartre (1905-1980); Camus (1913-1960); İonesco (1912-1994) Beckett (1906-1989)
|
|
|
BAŞLICA EDEBÎ AKIMLAR:12
|
XX. YÜZYIL
Y E N İ R O M A N
|
|
|
Geleneksel romanın yapısını değiştirerek yazılan yeni tarz romanların genel adıdır.
|
|
TARİH (yaklaşık)
|
1950-1980
|
|
|
KURALLARI ve NİTELİKLERİ :
|
· Psikolojik romanın terk edilmesi.
· Şahıs kadrosunun ikinci plana düşmesi.
· Kronolojik sırayla anlatımdan vaz geçme.
.
|
|
|
BAŞLICA TEMLER:
|
· Romanların konuları: Bir yazının macerası,
· Romanın düğüm bölümünün yokluğu,
· Anlatının devamlı olmaması, kopuk kopuk olması.
|
|
|
BAŞLICA TÜRLER:
|
Roman
|
|
|
BAŞLICA BİÇİMLER ve Teknikler:
|
*Tasvirler önem kazanır, ayrıntılar bütün incelikleriyle anlatılır
*İç diyaloglar kullanılır
*Nesneler ve mekân önem kazanır.
|
|
|
BAŞLICA TEMSİLCİLERİ
|
Robbe-Grillet (1922- ..... )
Michel Butor (1926-.... )
Nath. Sarraute (1900-1999) Claude Simon (1913- ........)
|
|
Bibliyografya:
*Suut Kemal Yetkin, Edebiyatta Akımlar, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1967.
|
